Saytın əvvəlindən buraya qədər ifadə etdiyimiz kimi, cahil insanlar həyatlarını, həyatdan və ətraflarındakı insanlardan ən çox mənfəət əldə etmə məqsədi əsasında qurublar. Bu məqsədləri onları, qarşılarına çıxan hər şeyə mənfəət gözüylə baxmağa və bu yolda hər şeyi (ən əhəmiyyət verdikləri dəyərləri, ən sevdiklərini söylədikləri insanları belə) asanlıqla gözdən çıxartmağa sövq edər. Dolayısilə, bu insanlar arasında həqiqi mənada vəfa və ya sədaqət duyğusu yaşanmaz.
Ardınca hərisliklə qaçdıqları pul, mal, mülk kimi dəyərlərə olan hərislikləri, onlara sevgi, hörmət, vəfa, sədaqət kimi duyğuların əhəmiyyətini və dəyərini unutdurar. Maddi dəyərlərin özlərini olduqca xoşbəxt edə biləcəyini güman edərlər. Halbuki əvvəlki sətirlərdə də toxunduğumuz kimi, bunların heç biri onlara axtardıqları rahatlığı verməz. Cəmiyyətdə nə qədər etibar, mal, mülk, şan, şöhrət sahibi olsalar da, bunların heç biri ilə insanların həqiqi mənada dostluqlarını qazana bilməzlər, sədaqət göstərmələrini təmin edə bilməzlər.
Cahil insanlar həyatlarının hər sahəsində bu dəyərlərdən məhrum olarlar. Əvvəla heç vaxt həqiqi mənada dost və yoldaş əldə edə bilməzlər. Bunun səbəbi isə; "nəyə və hansı prinsiplərə görə dost seçdikləri" sualının cavabında gizlənmişdir. Dost olacaqları insanlarda Allah qorxusu, səmimiyyət, gözəl əxlaq kimi dəyərlərdənsə, yaşadıqları cəmiyyətin gözündə özlərinə etibar və mənfəət təmin edəcək xüsusiyyətləri axtararlar.
Yaxşı bir mahalda yaşayan biri üçün, başqa insanın bənzər bir mahalda yaşaması, son model bir avtomobilinin olması, tanınmış bir ailəyə və ya tanınmış bir soyada sahib olması, zəngin, gözəl və yaraşıqlı olması dost seçimində ən böyük rol oynayır. Yaxud daha təvazökar cəmiyyətdə yaşayan biri üçünsə, dost olacağı insanın həmin cəmiyyətdə hörmət göstərilən meyar nədirsə (yaxşı məktəbdə oxuması, bəyənilən peşə sahibi olması, ətrafındakıların diqqətini çəkən gözəlliyə və ya yaraşıqlılığa sahib olması, insanların özündən çəkindikləri qədər güclü olması və s. şeylər) ona sahib olması kifayətdir.
Lakin bu xüsusiyyətlərin heç biri, insanların qarşılıqlı surətdə bir-birlərinə sədaqət və ya vəfa duyğuları bəsləməsini təmin etməz. Bir-birlərinin arxasınca danışmaları, başqalarından əldə edəcəkləri mənfəətlər üçün bir-birlərini gözdən çıxarda bilmələri, bir-birlərinə xəyanət etmələri bu dostluq əlaqələrində tez-tez rast gəlinən rəftarlardandır.
Eynilə tərəflərdən birinin maddi və ya mənəvi sıxıntı və ehtiyac içinə düşməsi də yenə bu dostluqları bitirə bilən səbəblərdəndir. Çünki belə vəziyyət qarşısında həmin insan üçün fədakarlıq etmək məcburiyyətində qalacaqlarını, özlərinə heç bir fayda verməyəcək məsuliyyətləri yüklənəcəklərini düşünər və belə bir dostluğun onlara əziyyət verməyə başlayacağı qərarına gələrlər. Dolayısilə bu dünyagörüşünə sahib insanlar üçün ən yaxşı çıxış yolu, dostlarını sıxıntı və çətinlik anında tərk edib, yerinə özlərinə mənfəət təmin edə biləcək yeni dostlar tapmaq olar.
Şübhəsiz ki, cahil insanların sədaqətsizlik təməli üzərində qurulan bu əlaqələrinin nümunələrini evlilik həyatlarında da görmək mümkündür. Necə ki, bu cür insanların özləri də, bundan çəkdikləri zərərləri tez-tez dilə gətirərlər. Həyat yoldaşları arasındakı sədaqətsizlik bu insanlar arasında o qədər geniş şəkildə yaşanılır ki, bu vəziyyət cahil cəmiyyətlərdə sanki "həyatın sabit və dəyişməz qanunu" kimi qəbul edilmişdir.
Evlənərkən cütlər "yaxşı gündə və pis gündə" bir-birlərinə sadiq qalacaqlarına, bir-birlərini tərk etməyəcəklərinə, qoruyub himayə edəcəklərinə söz verərlər. Lakin bu sözün hələ ilk günlərdən etibarən tutulmamasından ötrü, çox fərqli üsullarla bu sədaqət təmin edilməyə çalışılar. Hazırda dünyanın bir çox yerində evlənən cütlər evləndikdən sonra, rəhbər orqanlar hüzurunda sahib olduqları malları bölüşərək bu mövzunu zəmanət altına alırlar.
Tərəflər hər hansı vəziyyətdə, maddi və mənəvi cəhətdən çətin şəraitdə qalmamaq üçün, müqavilələr bağlayır və boşanacaqları təqdirdə tələb etdikləri mülk və pulu hələ ən başdan qələmə alırlar. Bu tətbiqlər, tərəflərin bir-birlərinə hansı dünyagörüşüylə yaxınlaşdıqlarını açıqca göstərir. Sevgilərinin, hörmətlərinin, dostluqlarının həqiqi vəfa və sədaqət duyğusu üzərində qurulmadığını, hər hansı mənfəət qarşıdurması yaşandıqda, hər iki tərəfin də bir-birini tərk etmə ehtimallarının olduğunu qəbul edirlər. Hələ ən başından bu qədər çürük təməl üzərində qurulan əlaqələr də normal olaraq boşanma ilə nəticələnir.
Sədaqətsizlik nümunələrinə bu insanların iş həyatlarında da tez-tez rast gəlinər. Daha çox pul qazana bilmək üçün, bir-birlərini asanlıqla aldada bilər və hətta fırıldaq gələ bilərlər. Cahil cəmiyyətlərdə bir çox insan, yoldaşlarıyla olan dostluqlarının bu səbəblərdən ötrü pozulduğundan gileylənər. Bəzi insanların öz aralarında "qohumla ticarət etmək olmaz" kimi sözlər meydana gətirmələri də bu sədaqətsizliklərini bilmələrindən qaynaqlanır.
Həmin bu vəfasızlıq nümunələri təkcə fərdi olaraq deyil, ictimai olaraq da tətbiq olunar. Çox vaxt cəmiyyət olaraq əl üstündə gəzdirilən, təriflənilən, sevilən, dəyər verilən insanlar, insanlara təqdim etdikləri mənfəətləri itirdikləri vaxt, özlərinə göstərilən hörmət və sevgidən də məhrum qalarlar. Bu sədaqətsizlik nümunəsinə demək olar ki, hər yerdə rast gəlmək mümkündür. Kimsəsizlər və qocalar evi, bu vəfasızlığın ən açıq nümunələriylə doludur. İnsanlara mənfəət təqdim edə biləcək imkanlar sahib olduqları vaxt, hörmət və sevgi görən, əl üstündə gəzdirilən, gözlərinə girilməyə çalışılan bu insanlar, gəncliklərini, sağlamlıqlarını və mənfəət təqdim edə bilmə imkanlarını itirdikləri anda uşaqları, nəvələri, qohumları tərəfindən də olsa, tək-tənha, diqqətsiz və sevgisiz buraxıla bilərlər. On illərini həsr edib, böyük zəhmətlə böyütdükləri uşaqları, yaşadıqları cahil əxlaqdan ötrü qoca vaxtlarında analarını, atalarını axtarmaz hala gələ bilərlər.
Siyasət, mədəniyyət və ya təhsil kimi müxtəlif sahələrdə cəmiyyətə xidmət etmiş insanların da zamanla yaddaşlardan silindiyi məlum həqiqətdir. Məktəb illərində istər ailələr, istərsə də şagirdlər tərəfindən baş tacı edilən, bütün istəkləri yerinə yetirilən, gözünə girilməyə çalışılan müəllimlər, məktəbin bitməsiylə birlikdə unudular. Çünki bu insanların, cahil meyarlara görə artıq bu insanlardan əldə edə biləcəkləri mənfəətləri qalmamışdır.
Cahil insanların yaşadıqları bu vəziyyətlə əlaqədar unudulmaması lazım gələn şey isə, qarşılaşdıqları bu vəfasızlıq və sədaqətsizliyin tamamilə öz əxlaqlarının əks olunması olmasıdır. Həyatlarına cahil qanunlar, cahil əxlaq əsasında yön verən bu insanlar, heç kəsə həqiqi mənada vəfa və sədaqətlə bağlanmamalarının qarşılığını alırlar. Halbuki Quran əxlaqını yaşayan insanlardan ibarət olan bir cəmiyyətin fərdləri bu çətinliklərin heç birini yaşamazlar. Möminlər bir-birlərini, nə təqdim etdikləri mənfəətlərə, nə gəncliklərinə, nə də sağlamlıqlarına görə sevərlər. Yeganə meyarları bu insanların Allaha olan səmimi sevgiləri və gözəl əxlaqlarıdır. Bunlar olduğu müddətcə bu insanlar yaşlansalar, möhtac vəziyyətə düşsələr və mənfəətə təmin edə bilməyəcək vəziyyətə düşsələr də heç bir fərqi olmaz. İman sahibləri bu insanlara səmimi sevgi və hörmətlərini ən səmimi rəftarlarıyla göstərməyə davam edərlər. Görüldüyü kimi, həqiqi vəfa və sədaqət duyğuları ancaq Quran əxlaqıyla əldə edilə bilir. Lakin bir-birlərini Allah üçün sevən insanlar dostluqlarını, sevgilərini, hörmətlərini davam etdirə bilir və təkcə bu insanlar sədaqət və vəfa duyğularından zövq ala bilirlər.
