Təmizlik, əslində bir insanın şəxsiyyətini, əxlaqını, ağlını və zəkasını göstərən mühüm xüsusiyyətlərdən biridir. Allah, Quranda: "Geyimini təmiz saxla! Murdarlıqdan qaçıb uzaqlaş!" (Müddəssir surəsi, 4-5) ayələriylə insanlara təmizliyə diqqət göstərmələrini bildirmişdir. Lakin bu xüsusiyyət, həqiqi mənada yalnız iman sahiblərində var. Çünki digər bütün əxlaq xüsusiyyətləri kimi, təmizlik də, ancaq Allah qorxusuyla qazanıla bilər. Allahdan qorxan insan, tək qaldıqda belə, Allahın etdiyi hər şeyi gördüyünü və bütün bunların axirətdə qarşısına çıxacağını, vicdansız şəkildə etdiyi hər hərəkətin qarşılığını alacağını bilər. Bundan ötrü də, Allahın bəyənməyəcəyi, Quranda doğru olmadığını bildirdiyi, hər cür rəftardan çəkinər. Allahın Quranla bildirdiyi təmizlik anlayışını ibadət olaraq ən gözəl şəkildə həyatına tətbiq edər. Bundan ötrü də, təkcə təmiz mühitlərdə olmaqdan, təmiz əşyalardan istifadə etməkdən, təmiz insanlarla bir yerdə olmaqdan zövq alacaq anlayışa malik olar.
Əlbəttə ki, inkarçıların da özlərinə görə təmizlik anlayışları var. Hətta cahil cəmiyyətlərdə vasvasılıqlarıyla, səliqəli və təmiz olmalarıyla tanınan insanlar da var. Lakin bu insanlar, təmizlik mövzusundakı bu həssaslığı, Allahdan qorxduqları və Onun rizasını qazanmağa çalışdıqları üçün göstərmirlər. Buna görə də, təmizliyi ancaq cəmiyyətdəki ümumi dünyagörüşünün tələb etdiyi formada və ətraf insanlara görə olacaq şəkildə yaşayırlar.
Quranda bildirilən təmizlik anlayışına uyğun həyat tərzi yaşamamaları, ruhlarında buna qarşı ehtiyac hiss etməmələri isə, bu insanlar üçün böyük itkidir. Allah, iman əvəzinə inkarı seçmələrinə qarşılıq, bu insanların ruhlarından bu zövqü də almış və onları öz əlləriylə pis mühitdə yaşamağa məcbur etmişdir.
Cahil insanların təmizlik anlayışlarına nəzər salmalı olsaq, bu insanlar üçün "görünən təmizlik" və bir də "görünməyən təmizlik" kimi iki cür tətbiqin olduğunu görərik. Əsil əhəmiyyət verdikləri şey isə, təmizliyin "görünən hissəsi"dir. Məsələn, kənardan baxıldıqda bir insanın istər bədəninin, istərsə də, paltarlarının olduqca təmiz olduğu düşünülə bilər. Çünki baxıldıqda ortada nə ləkə, nə də çirk olar. Lakin, bu çox vaxt insanı aldadar. Bu hadisənin (təsvirin) həmişə bir də "görünməyən tərəfi", yəni "arxa planı" olar. Allahdan qorxmayan bir insanın tək qaldığı, özünü heç kəsin görmədiyini düşündüyü zamanlardakı rəftarı ilə cəmiyyətdəki rəftarı bir-birindən tamamilə fərqli ola bilir. Heç kəsin görmədiyini güman etdiyi yerlərdə, belə bir insanın nələr edəcəyini, nələrə diqqət yetirib, nələrə həssaslıq göstərəcəyini, nələri isə əhəmiyyətsiz hesab edəcəyini anlamaq qeyri-mümkündür. Çünki Allah qorxusu olmayan insan doğru və səhvlərini öz ağlına görə müəyyənləşdirər.
Bu insanların bir çoxu, həm öz bədənlərini, həm də evlərini kənardan baxıldıqda çirkin görülməməsini prinsip qəbul edərək təmizləyərlər. Duş qəbul etmək, çirklənən geyimləri yumaq, ütüləmək, dəsmalları, çarşabları dəyişdirmək, ortalığı toplamaq çox vaxt tənbəllik etdikləri, zövq almadıqları və təxirə saldıqları işlərdir. Şkafların içinin təmizlənməsi və səliqəyə salınması nadir hallarda və məcbur qaldıqca gördükləri işlərdir. Bəziləri çirkli geyimlərini rahatlıqla təmiz paltarların olduğu şkaflara qoyub, ehtiyacları olduqda yenidən istifadə edə bilərlər. Əsasən də həftədə bir gün evə gələn və pul qarşılığında bu insanların təmizlik işlərini görməyi boynuna götürən insanları çıxmaq şərtiylə, özləri, vanna otaqlarının, yerlərin, küncdə bucaqda toplanan toz zərrəciklərinin təmizlənməsiylə, otaqların səliqəyə salınmasıyla maraqlanmazlar.
Bəziləri çox vaxt çirkli olduqları halda (xüsusilə də soyuq havalarda) yuyunmağa tənbəllik etdikləri üçün, təkcə saçlarını yuyub onsuz da kənardan baxanda görünmür deyərək, bədənlərinin çirkini təmizləməyə əhəmiyyət verməzlər. Qadınlar isə, eyni şeyi əsasən bərbərlərə etdirərlər və saçları dağılanadək qədər də yuyunmağa ehtiyac duymazlar. Çirklənən bədənlərini isə, vurduqları ağır iyli ətir və dezodorantlarla ört-basdır etməyə çalışarlar ki, bu olduqca narahatedici vəziyyət yaranmasına səbəb olar. Siqaret, his, yemək və ya tər qoxusu kimi narahatedici qoxuların üstlərinə çökmüş olmasını normal qarşılayarlar. Zahirdə paltarları və ya özləri təmiz kimi görünə bilər, lakin təmizlik anlayışlarındakı yanlışlıqdan ötrü, əslində təmiz olmaya bilərlər. Məsələn, geyimləri çirkli bir yerə dəymiş və ya üzərinə bir şey tökülmüş, lakin ləkəsi qalmamış ola bilər. Əlləriylə çirkli bir yerə toxunmuş, yağlı bir yemək yemiş və sonra da əllərini ağızlarını yumamış ola bilərlər. Yemək hazırlayarlarkən onsuz da heç kəs görmür deyə düşünərək, yumadıqları bir şeyi, yerə və ya çirkli mətbəx dəzgahına düşən şeyi rahatlıqla yeməyə qata bilər, çirkli qaşıqla, çirkli qazanlarla yemək bişirə bilərlər. Vanna otağının təmizliyinə diqqət yetirməz və beləliklə də, həm öz sağlamlıqlarını, həm də özləriylə birlikdə yaşayan digər insanların sağlamlıqlarına qəti əhəmiyyət vermədən təhlükəyə ata bilərlər.
Bu insanlar üçün mümkün ehtimalları artıqlamasıyla çoxalda bilmək mümkündür. Lakin çox vaxt özlərindən soruşsanız, əyin-başlarının və əl-üzlərinin təmiz olmadığından xəbərsiz olduqlarını söyləyə bilərlər. Çünki bu vəziyyətlərini olduqca normal qarşılayar və ətraflarına narahatlıq, hətta zərər versələr də, onların da bu vəziyyətə göz yummalarını istəyərlər. Unudulmamalıdır ki, bu da cahil cəmiyyətə Allahdan gələn qarşılıqdır. İman gətirməyə yanaşmayan insanlar, müdafiə etdikləri əxlaqı yaşayan insanların verdikləri zərərlərlə, müəyyən mənada öz çirkin əxlaqlarının qarşılığını alırlar.
Cahil cəmiyyətdə mənimsənilən təmizlik mövzusundakı geniş gəlinmiş edilmiş qənaətlərdən biri də, təmizlik mövzusuna əhəmiyyət verməməyin müasirlik əlaməti olduğu şəklindəki yanlış inancdır. Belə insanlar, ətraflarını çirklətməyə istiqamətli rəftarlarına müdaxilə edən insanları da "geri düşüncəli" insanlar kimi adlandırırlar. Bir-birlərini bu cür düşüncə tərzinə sövq etdikləri üçün, səhv olduğunu görsələr də, artıq bu həyat tərzinə müdaxilə etməkdən çəkinməyə başlayarlar. Məsələn, evlərə çirkli və palçıqlı ayaqqabılarla daxil olub, daha sonra yenə üzərində özlərinin oturacağı divanları, özlərinin üstündə gəzəcəyi xalçaları toz-torpaq içində saxlamaqda, heç bir problem görməzlər. Bunun müasirliyin və rahatlığın tələbi olduğunu müdafiə edərlər. Eynilə digər bir insan evlərinə gəlib çirkli, palçıqlı ayaqqabılarıyla xalçalarının üzərinə çıxdıqda isə, buna qətiyyən müdaxilə etməz və laqeyd rəftar göstərərlər. Əksini etməyin alçaldıcı hərəkət olduğuna inanarlar.
Bu yanlış inancın gətirdiyi tətbiqlərə gənclərdə də rast gəlinər. Bütün gün küçələrdə gəzdikləri, məktəb pilləkənlərində, səki kənarlarında oturduqları paltarlarıyla yatıb qalxmağı, yağlı və ya souslu buterbrodları yeyib əllərini ağızlarını yumadan saçlarına, üstlərinə başlarına sürtməyi, üst-başlarına sıçrayan palçıqlı suları əlləriylə silkələyib yollarına davam etməyi olduqca normal qarşılayarlar. Nə qədər çirklənər, nə qədər ləkələnər və köhnələrsə bir o qədər məqbul olduğuna inandıqları dəri pencəkləri, cins şalvarları sanki mikrob və bakteriya yuvasına çevrilər.
Bəzi gənclərdə müşahidə olunan bu vərdişlərin bənzər əksi də, özünü ziyalı kimi göstərməyin müasirlik olduğunu hesab edən bəzi insanlarda görülər. Bu insanlar, dağınıq həyat və dağınıq geyim tərzinin özlərinə ayrı gözəllik və üstünlük təmin etdiyinə inanarlar. Bədənlərinə və geyimlərinə çökən siqaret qoxusundan və tüstüdən yanlarına yanaşmaq mümkün olmayan, dağınıq, uzun və çirkli saçlarından, baxımsız və çirkli saqqallarından ötrü, üzlərinə baxıla bilməyən bu insanlar, əslində tam əksinə ciddi mənada xoşagəlməz görkəm alarlar. Təmiz, səliqəli, baxımlı olduqlarında, işıqlı, havalı və təravətli mühitlərdə oturub söhbət etdiklərində "inteligent" xüsusiyyətlərini itirəcəklərini və adi insanlara çevriləcəklərini zənn edərlər.
Bu cür sağlamlığa zərərli mühitlərdə yaşamaları isə, cahil insanlar üzərində ruhən olduğu qədər, fiziki cəhətdən də böyük zərərlər meydana gəlməsinə səbəb olar. Yaşadıqları mühitlərin çirkli olmasından ötrü, tez-tez xəstələnər, havasız, tozlu və çirkli mühitlərdə yaşamaqdan ciyərləri sıradan çıxar, dəriləri korlanar, rəngləri saralar. Zamanla estetikadan, gözəlliklərdən təsirlənməyən, qəlbləri qatılaşmış, incəliklərdən zövq ala bilmə qabiliyyətlərini itirmiş, ruhları korlanmış insanlara çevrilərlər.
Möminlər üçünsə, təmizlik həm mühüm ibadət, həm də ruhən çox zövq aldıqları böyük nemətdir. Təmizlik ruhlarına zövq verər. Rahatlıq bəxş edər. Güvən verər. Möminlərin yaşadıqları mühitlərdə insan qəti tərəddüd etmədən, narahat olmadan istədiyi əşyadan istifadə edər, istədiyi yerə oturub qalxar və istədiyi şeydən könül rahatlığıyla yeyər. Bütün möminlərin Allahdan qorxduqlarını, gözəl əxlaqa zidd olan hər hansı rəftar göstərməyəcəklərini, insanlar arasında olarkən də, tək qaldıqlarında da həmişə eyni əxlaqı göstərəcəklərini, həmişə istənilən şəraitdə Allahın hökmü gərəyi təmiz və vasvası davranacaqlarını bilər. Çünki möminlər təmizlikdə, özləri qədər ətraflarındakı insanların da rahatlığını, sağlamlığını və təhlükəsizliyini nəzərə alarlar. Bunun mühüm vicdanı məsuliyyət olduğunu bilərək, onlara zərər verəcək hər şeydən çəkinərlər. Dünya həyatının imkanları çərçivəsində cənnəti xatırladan mühit meydana gətirmək istəyər və bundan da böyük zövq alarlar.
