Allahın Quranda əmr etdiyi əxlaqı yaşamayan insanlar, yaşadıqları mühitlər və içində olduqları vəziyyətlərlə əlaqədar olduqca sıxıntı verən üslubdan istifadə edərlər. Bir anlıq düşünmək belə, bu insanların necə ruh halı içində olduqlarını anlamaq üçün kifayət edəcək.
Sizcə bu insanlar ümumiyyətlə hər şeyin çox yolunda getdiyindən, sahib olduqları hər şeyə görə çox xoşbəxt olduqlarından, əllərindəki hər şeyin tam istədikləri kimi olduğundan mı bəhs edərlər? Hər gün gördükləri dəyişməz işlərindən, yaşadıqları monotonlaşmış, hətta hər anınadək əzbərlənmiş həyatlarından çox razı olduqlarını, bu monotonluqdan çox həyəcan duyduqlarını mı dilə gətirərlər?
Hər gün eyni evin eyni otağında oyanıb, eyni yatağı toplayıb, eyni paltarları geyib, eyni koridorlarda yeriyib, eyni avtobusa minib, eyni prospektlərdən keçərək, eyni iş yerinin eyni otağındakı eyni kresloya oturub, axşama qədər burada eyni insanlarla eyni sözləri təkrarlayaraq etdikləri qəlibləşmiş söhbətlərdən çox zövq aldıqlarını mı söyləyərlər?
Yaxud hər gün eyni evin eyni divarlarını, eyni iş yerinin həmişəki klassik mühitini, vərdiş etdikləri eyni dekorasiyanı, eyni mebelləri, eyni nizamı görməkdən, eyni küçələrdən keçib, eyni insan üzləriylə qarşılaşmaqdan nə qədər sıxıldıqlarından və əhvallarının korlandıqlarından mı bəhs edərlər? Bu dəyişməzliyin və monotonluğun həyatlarını necə mənasızlaşdırdığından mı gileylənərlər?
Əlbəttə ki, bu sualların cavabları çox aydındır. Cahil əxlaqı mənimsəmiş insanlar, həmişə yaşadıqları mühitlərin dəyişməzliyindən, özlərinə həyəcan verəcəyini sandıqları şeylərin getdikcə mənasızlaşıb gözəlliyini itirdiyindən, hər gün eyni monotonluğu yaşamaqdan çox bezdiklərindən danışarlar. Bu bezginlik elə həddə çatmışdır ki, bu insanlar artıq ətraflarındakı heç bir gözəlliyi görə bilməz, sahib olduqları və ya təmasda olduqları heç nədən zövq ala bilməzlər. Bu, yalnız yaşadıqları yerlərdən, əşyalarından, dekorasiyalarından, mənzərələrindən sıxıntı duymalarıyla məhdudlaşmaz. Yaşadıqları şəhərdən, hətta olduqları ölkədən qaçıb getməyi istəyəcək qədər ciddi ölçülərə çatar.
İman sahibləri üçünsə, bu vəziyyət qətiyyən yaşanmaz. Həyatları boyu eyni yerdə, eyni əşyalar içərisində, həmişə eyni işləri görərək yaşamaq məcburiyyətində qalsalar da yenə də bunların hər birinə görə həmişə xoşbəxt olarlar. Çünki möminə bu zövqü verən ətrafındakı maddi dəyərlər deyil, Allaha iman gətirməyin və əbədi cənnət həyatına qovuşmağı ümid etməyin gətirdiyi həyəcandır.
Burada bunu ifadə etmək lazımdır: Əlbəttə ki, bir insanın dəyişiklik istəməsi və ya yaşadığı həyatın dəyişməzliyini aradan qaldıracaq fərqlər axtarması yanlış hərəkət deyil. Əksinə bu, insan ruhunun zənginliyini göstərən gözəl xüsusiyyətdir. Lakin burada bəhs edilən cahil insanların yaşadıqları bezginlik və axtarış arzusu, bundan tam fərqlidir. Bu insanların yaşadıqları mühitlər ayrı-ayrılıqda ələ alınıb, bunlara nümunələr verildikdə bu fərq çox aydın şəkildə ortaya çıxacaq.
Şübhəsiz ki, bu mühitlərin başında, insanların həyatlarının böyük hissəsini keçirdikləri evləri gəlir. Bəzi insanlar çöldə olduqları vaxtlarda, bütün yol boyunca tezliklə evlərinə çatmağa can atar, rahat nəfəs alıb ləzzətli bir axşam keçirəcəklərinin xəyalını qurarlar. Həqiqətən də insan evində çox rahat, təhlükəsiz və sevinc içində olmalıdır. Çünki evində ən sevdiyi, ən güvəndiyi insanlarla birlikdə yaşayır, küçənin bütün qarışıqlıqlarından, təhlükəli və nə baş verəcəyi bilinməyən mühitindən qorunur. Həmçinin bir çox insan evində ən rahat olacağı şəraiti yaratmış və evini xoşladığı şəkildə dekorasiya etmişdir. Lakin meydana gətirdikləri bütün bu müsbət şərtlərə və hər gün bu istiqamətdə qurduqları xəyallara baxmayaraq, din əxlaqını yaşamayan insanlar demək olar ki, evdə olduqları hər anı sıxıntı içində keçirərlər.
Halbuki satın aldıqları və ya içinə yerləşdikləri ilk günlərdə evlərinin hər küncünün özlərinə ayrı bir zövq verəcəyini güman ediblər. Lakin hər birini diqqətlə seçib aldıqları mebel və aksesuarlar, getdikcə öz mənalarını itirməyə başlayar. Bəzən bir neçə gün, bəzən bir neçə həftə, ən çoxu da bir neçə ay ərzində, evləri artıq dözə bilmədikləri, tezliklə çölə çıxıb başqa yerlərə getmək istədikləri, özlərinə sıxıntı və narahatlıqdan başqa bir şey verməyən mühitə çevrilər. Böyük və geniş də olsa, evləri, artıq onlara dar, sıxıntılı, qaranlıq və kiçik gələr, yalnız sıxıntı və bezginlik hissi verməyə başlayar. Belə ki, onlar; "bu ev mənim əhvalımı korlayır", "əşyalar üstümə gəlir", "bezdim hər gün eyni şeyləri görməkdən" kimi sözlərlə bu sıxıntılarını tez-tez dilə gətirərlər. Artıq bu mövzudakı bütün zövqlərini tükədər, ilk günlərdə böyük həyəcan duyaraq döşədikləri evləri üçün keçirdikləri həyəcan hissini itirərlər.
Yaranan bu vəziyyətin ən mühüm səbəblərindən biri isə, bu insanların həyatlarını demək olar ki, tamamilə "eyni" yaşamaları, həyatlarının hər anını, Quran əxlaqını yaşamayan cəmiyyətin dəyər mühakimələri əsasında əvvəlcədən müəyyənləşdirdikləri standart qəliblər əsasında keçirmələridir. Yatıb-oyanmaq saatlarından gün ərzində görəcəkləri bütün işlərə, yeyəcəkləri yeməyin növündən televizorda seyr edəcəkləri verilişlərə qədər hər şey avtomatlaşmış, zövqdən savayı hər biri demək olar ki, məcburiyyətə çevrilmişdir.
Bu insanların yaşadıqları sıxıntıların digər bir səbəbi də, daha əvvəl ifadə etdiyimiz kimi, dünya həyatına qarşı bitib-tükənmək bilməyən hərislik içində olmalarıdır. Başqalarının sahib olduğu nemətləri öz əlindəkilərlə müqayisə etdikləri vaxt, böyük qısqanclıq və narahatlıq hissi yaşayarlar. Başqasında olan və özlərində olmayan hər nemət, hər gözəllik onlar üçün kədərlənmə səbəbi olar. Məsələn, evin lüks, dəniz mənzərəli, bağçalı, hovuzlu və ya iki mərtəbəli olmaması, dekorasiyasının dövrün dəbinə uyğun olub-olmaması onlarda daxili sıxıntı yarada bilər.
Yaşadıqları sıxıntı, hərislik duyduqları dəyərləri əldə etdiklərində də sona çatmaz. Belə olan halda da, sahib olduqlarını başqalarıyla paylaşmaq istəməzlər. Özlərindən hər hansı şey istəyən dostları və ya qohumları olduqda, sahib olduqlarının azalacağını düşünməyin narahatlığını yaşayarlar. Bəzən də sahib olduqlarını itirmək qorxusuna bürünərlər. Ən gözəl mülklərə sahib olsalar da, bunları müəyyən yanğın hadisəsi, sel və ya başqa bir təbii fəlakətlə bir anda itirə biləcəklərini bilməyin narahatlığından xilas ola bilməzlər.
Həyatlarından bu qədər narazı olmaları din əxlaqından uzaq həyat yaşamalarından qaynaqlanır. Allahın gücünü və dünya həyatındakı hər hadisəni sınanmaları üçün yaratdığını düşünmədiklərinə görə ürəkləri daimi əzab içindədir.
Halbuki möminlər heç vaxt belə bir sıxıntı yaşamazlar. Onlar hər an hər yerdə Allahla birlikdə olduqlarını qavrayırlar. Dünya həyatının hər anının Allaha olan sədaqətlərini göstərə biləcəkləri imtahan mühiti olduğunu bilirlər. Bundan ötrü də, qarşılaşdıqları hər hadisədən, Allahın özləri üçün yaratdığı istənilən şərait və vəziyyətdən razıdırlar. Bütün bunları Allahın yaratdığını bilmələri, onlara bütün bunlardan zövq ala biləcək təslimiyyətli və təvəkküllü ruh halı bəxş edər.
Məhz eyni ruh halı yaşadıqları mühitlərdə də özünü göstərər. Kiçik bir daxmada, bir köşk və ya sarayda da yaşasalar, hamısından razı qalar və Allaha qarşı şüküredici əxlaq göstərərlər. Çünki qaldıqları binanın arxitekturası, inşasında istifadə edilən vəsaitlər, bu vəsaitlərin növü, rəngi, forması, evin böyüklüyü-kiçikliyi, müasirliyi-sadəliyi və ya həmin evdə nə qədər müddət qaldıqları əhəmiyyətli deyil.
Əlbəttə ki, bütün bunlar insanlar üçün bir nemətdir, lakin möminlərin əhəmiyyət verdikləri, özlərini xoşbəxt və rahat edən dəyərlər bütün bunlardan kənardır. Möminlər üçün, Allahın razı qalacağı əxlaq göstərə bilmək hər şeydən əhəmiyyətlidir. Əlbəttə ki, onlar da yaşadıqları mühitin ən gözəl, ən müasir və ən estetik görünüşdə olmasını istəyərlər. Hətta ətraflarındakı hər şeyə iman gözüylə baxdıqları üçün, gözəllikləri və incəlikləri görə bilmə qabiliyyətləri bir çox insanla müqayisədə çox inkişaf etmişdir. Bundan ötrü də, gözəllik, estetika, dəyişiklik və fərqlilik axtarışları olduqca çeşidli olar. Lakin eyni zamanda, nə qədər çatışmazlıqları olsa da, əllərindəki nemətlərin qiymətini bilər və bunlardan zövq almağı bacararlar. Hərisliyə qapılmamağın qazandırdığı açıq görmə gücüylə əllərindəkinin incəliklərini və gözəlliklərini görə bilərlər. Allah, bu əxlaqlarına qarşılıq möminlərə hər şeyin ən gözəlini və bunlardan da ən dərin zövqü ala bilmə qabiliyyətini verəcəyini vəd edərək, onlara olan rəhmətini və sevgisini göstərər. Rəbbimiz Quranda möminlər üçün belə buyurur:
O zaman Rəbbiniz bildirmişdi: “Əgər şükür etsəniz, sizə olan nemətimi artıraram, yox əgər nankorluq etsəniz, bilin ki, Mənim əzabım şiddətlidir”. (İbrahim surəsi, 7)
Allah onları, etdikləri əməllərin ən gözəli ilə mükafatlandıracaq və onlara olan lütfünü artıracaq. Allah istədiyinə hesabsız ruzi verər. (Nur surəsi, 38)
Yaxşı iş görənlər üçün ən yaxşısı və bundan da üstünü var... (Yunis surəsi, 26)
