Cahil cəmiyyətdəki insanlar, öz sözləriylə; sıxıntılardan xilas olub başlarını dincəltməyin və ilin yorğunluğundan xilas olub gözəl vaxt keçirə bilməyin ən yaxşı yolunun "istirahətə çıxmaq" olduğuna inanarlar. Bu məqsədlə də cəmiyyətin demək olar ki, hər təbəqəsindən olan insanlar maddi imkanları istiqamətində özlərinə istirahət məkanı yaratmağa çalışarlar. Bəziləri evlərində oturub dincələrək, bəziləri də bu müddəti fərqli bir məkana gedərək qiymətləndirməyə çalışar. Fərqli seçimləri olsa da, hər birinin ortaq məqsədi, il ərzində yerinə yetirmək məcburiyyətində olduqları işlərinə müəyyən müddət üçün fasilə verib, bu vaxtı əylənib, sevinə biləcəkləri müxtəlif fəaliyyətlərə ayıra bilməkdir.


Bu məqsədlə də, bütün il boyu işləyərək pul toplayar, istirahət edəcəkləri günlərin xəyalını quraraq yaşayarlar. Hər incəliyi böyük diqqətlə əvvəlcədən planlayarlar. Geyəcəkləri paltarları diqqətlə seçib götürər, qalacaqları yerlərin ən rahat olacaqları şəraitə sahib olmasına böyük diqqət göstərərlər. Hətta mühiti mümkün qədər gözəlləşdirə bilmək üçün, özləriylə ən yaxşı dostlarının da gələ bilməsi üçün müxtəlif planlar qurarlar. Lakin sizin də ətrafınızda tez-tez şahidi olduğunuz kimi, göstərilən bütün bu diqqətə, qurulan mükəmməl planlara və əldəki imkanlara baxmayaraq, bu istirahətlər ümumiyyətlə gözlənildiyi kimi nəticələnməz. Bu insanlar ümumiyyətlə xəyallarında canlandırdıqlarının əksinə bu istirahət mühitindən istər maddi, istərsə də mənəvi cəhətdən yorulmuş halda qayıdarlar.


Qarşılaşılan bu vəziyyətin bir neçə müəyyən səbəbi var: Əvvəla daha əvvəl də ifadə etdiyimiz kimi, dünya həyatı, sahib olduğu bənzərsiz gözəlliklərlə yanaşı bir çox çatışmazlıqla birlikdə yaradılmışdır. Necə ki, Allah həm çatışmazlıq kimi görünən bəzi hadisələr, həm də nəfsin xoşlayacağı bəzi mühitlər yaradaraq insanları sınayar. Quranın bir ayəsində Allah bu həqiqətə: "...Biz sizi sınamaq üçün şər və xeyirlə imtahana çəkirik. Siz ancaq Bizə qaytarılacaqsınız!" (Ənbiya surəsi, 35) hökmüylə diqqət çəkir. Məhz Allahın bu hikmətli yaratmasından ötrü, insanlar həyatları boyu xoşladıqları və ya xoşlamadıqları bir çox hadisə ilə qarşılaşarlar. Əgər bu hadisələr qarşısında gözəl əxlaq göstərsələr, Allah, mənfi hal, sıxıntı və ya çətinlik kimi görünən hadisələri onlar üçün gözəlliklərə çevirər, xeyirlərə vəsilə edər. Dolayısilə bu dünyagörüşüylə hərəkət edən bir insan, həyatın hər anından razı qalar, gözəllikləri görüb bunlarla xoşbəxt olmağı bacarar. Allahın insanları sınamaq üçün yaratdığı bu hadisələri cahil əxlaqla qarşılayan insanlar isə, nəinki mənfi kimi görünən hadisələrdə bir çox xeyir görüb bunlarla xoşbəxt ola bilmək, bunlar qarşısında göstərdikləri əxlaqdan ötrü əllərindəki gözəlliklərdən də zövq ala bilməzlər.


Allah qorxusunun qazandırdığı gözəl əxlaqın yaşanmadığı bir mühitdə, insanların nə bir-birlərindən, nə də özlərinə təqdim edilən gözəlliklərdən zövq almaları qeyri-mümkündür. Çünki təvəkkül, hadisələrə xeyir gözüylə baxmaq, çatışmazlıq kimi görünən halları, yanlış rəftarları kamilliklə və tolerantlıqla qarşılamaq, problemləri qəzəblənmədən həll edə bilmək kimi xüsusiyyətlər olmadıqda, bunların yerini insanları böyük sıxıntıya salan cahil rəftarlar alar. Məhz bütün səylərinə baxmayaraq, bəzi insanların həyatlarının hər mərhələsində olduğu kimi, istirahət məkanlarından da gözlədikləri zövqü ala bilməmələrinin səbəbi budur. Bu məkanlarda baş verə biləcək mümkün ləngimələrdən qısa şəkildə bir neçə nümunə gətirməli olsaq, bu insanların tamamilə öz əxlaqları ucbatından bədbəxt olduqları daha yaxşı aydınlaşa biləcək.


İstirahət məkanlarında ən tez-tez qarşılaşılan hadisələrdən biri, istirahət üçün gedilən məkanın gözləniləndən fərqli çıxmasıdır. Qalacaqları yerin gözlədikləri tələblərə cavab vermədiyini görmələri, bu insanların hələ ən başından rahatlıqlarının qaçmasına kifayət edər. Hələ bir də bundan əvvəl bura çata bilmək üçün, pis səfər keçiriblərsə, belə vəziyyət qarşısında xeyli dözümsüz rəftar nümayiş etdirərlər. Bir tərəfdən istəmədikləri mühitlə qarşılaşmalarının verdiyi narahatlıq, digər tərəfdən isə, məhdud istirahət imkanlarını istəmədikləri məkanda keçirməli olduqlarının verdiyi narazılıq hissi, əhvallarının xeyli korlanmasına səbəb olar. Buna bir də; "bir işin rast getmədiyi təqdirdə, həmişə rast getməyəcəyi" şəklindəki batil inancları əlavə olunduqda xeyli narahat olarlar.


Bəzən də qarşılaşdıqları bütün şərtlər tam istədikləri kimi olar. Lakin yenə də istirahət müddətində qarşılaşdıqları tək bir gözlənilməz hadisə belə bütün rahatlıqlarının qaçmasına səbəb ola bilər. Məsələn, günəş şüası qəbul etmək məqsədiylə getdikləri istirahət məkanında bir anda hava şəraitinin korlanıb yağış yağmağa başlaması, qısa müddətli də olsa olduqları məkanda işıq və suların tez-tez kəsilməsi, hovuzda izdihamlı insan kütləsi olması və ya restoranda özləri üçün ən yaxşı yerlərin tutulmuş olması bu insanlar üçün həmişə narazılıq səbəbidir.


Halbuki Allah inancına sahib bir insanın bu şərtlər altında eyni mühitdən alacağı zövq tamamilə fərqli olar. Çünki iman gözüylə qiymətləndirildikdə çatışmazlıq kimi görünən hadisələrin hər biri, insanlara zövq verən nemətlərə çevrilər. Mömin, istənilən mənfi halla qarşılaşsa belə, özünə verilən imkanlarda Allaha şükür edəcək xeyli incəlik görə biləcək və bunlarla xoşbəxt olmağı bacaracaq anlayışa sahibdir. Məsələn, bəlkə hava günəşli deyil yağışlı olar, lakin yağışlı havada vaxt keçirməyin də ayrı gözəllikləri var. Yaxud hovuz çirkli və ya izdihamlı ola bilər, lakin eyni zamanda açıq havada idman etmək, yerimək və ya alış-veriş etmək də mümkündür.


Restorandakı masanın yeri ən yaxşısı olmaz bəlkə də, lakin insanın yanında bu yeməyi yeyərkən söhbət edə biləcəyi dostları olar. Sağlamdır, gözəl istirahət məkanındadır, dolayısilə sevinə biləcəyi bir çox nemət vardır. Həmçinin işıq və ya suların kəsilməsi bəlkə çətinlik yarada biləcək problemlərdir, lakin bu müddəti insanın özünü narahat edərək keçirməsi bu problemin həlli istiqamətində heç bir fayda verməz. Belə olan halda, narahatlıq ancaq insanın özünə zərər verəcək. Belə vəziyyətlərdə edilməli şey, hadisələrə kamilliklə yaxınlaşaraq hər şeyə müsbət baxmaqdır.


Həmçinin bu da bir həqiqətdir ki, cahil insanların istirahət məkanlarından zövq ala bilməmələrinin səbəbləri yalnız texniki ləngimələrlə əlaqəli deyil. Bu insanlar hər şeyin tam mükəmməl olduğu mühitlərdə belə, narazılıq yaşaya bilirlər. Hər şeyin mükəmməl nizamlandığı, heç bir incəliyin nəzərdən qaçırılmadığı, heç bir ehtiyacın görməzlikdən gəlinmədiyi olduqca rahat bir mühitdə belə bədbəxt ola bilirlər. Çünki (daha əvvəl də ifadə etdiyimiz kimi) mənəvi boşluqları, daxili narahatlıqları və göstərdikləri cahil əxlaqdan ötrü hər şey mükəmməl olsa da, onlar əllərindəki bu nemətlərdən lazımınca zövq ala bilməzlər. Olduqları məkandakı gözəlliklər üçün şükür etməyi, qarşılaşdıqları hər hadisəyə xeyir gözüylə baxmağı bacarmadıqları, insanların səhvləri qarşısında tolerant və bağışlayıcı ola bilmədikləri, yeri gəldikdə fədakarlıq edə bilmədikləri, təvazökar davrana bilmədikləri müddətcə, istənilən gözəl nemətlərə sahib olsalar da bunlardan zövq ala bilməzlər. Bütün bu gözəl əxlaq xüsusiyyətlərini və bunları ömür boyu davam etdirməyi təmin edən Allah qorxusunu qəlblərinə yerləşdirmədikləri müddətcə, Allah bu insanları dünya həyatının zövqlərindən məhrum edər.